Jednym z elementów całego procesu zamknięcia ksiąg rachunkowych jest wycena bilansowa. Wycena bilansowa jest obowiązkiem, który dotyczy wszystkich podmiotów prowadzących pełne księgi niezależnie od wielkości podmiotu i osiąganych obrotów.
Co więcej, jeżeli mówimy o wycenie, to nie chodzi tylko o przeliczenie pozycji wyrażonych w walutach obcych na PLN. Wycena dotyczy również pozycji bilansu wyrażonych w PLN.
Zapraszam do lektury artykułu poniżej – znajdziecie tam informacje na temat metod wyceny, jej celów, a także trochę rozważań na temat problemów związanych z wyceną. 😊
Wpis przygotowała dla nas Anna Małecka, wieloletni praktyk rachunkowości.
Co to jest wycena bilansowa i po co się ją robi?
Przepisy ustawy o rachunkowości mówią, że aktywa i pasywa wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy, czyli inaczej mówiąc na ostatni dzień roku obrotowego, który dla większości podmiotów oznacza 31.12., czyli ostatni dzień roku kalendarzowego.
Taka wycena na dzień bilansowy ma na celu ustalenie rzeczywistej wartości aktywów i pasywów z punktu widzenia ich ekonomicznej użyteczności oraz wartości rynkowej. Ma to na celu pokazanie właśnie tej realnej sytuacji przedsiębiorstwa i jego wartości.
Dodatkowo wycenie bilansowej podlegają także wszystkie aktywa i pasywa wyrażone w walutach obcych, również w celu pokazania ich wartości na dzień bilansowy.
Wyceniamy, ale jak?
Jak się okazuje, wycena bilansowa wcale nie jest taka prosta. Pewnie niejednokrotnie przygotowywaliście bilans, a przynajmniej go widzieliście.
Bilans składa się zasadniczo z dwóch części – aktywów i pasywów. Te z kolei są podzielone na bardziej szczegółowe części i ułożone od tych najmniej płynnych do najbardziej płynnych w przypadku aktywów, a w przypadku pasywów podzielone na rodzaj kapitałów i źródła ich finansowania.
Cała trudność w wycenie bilansowej polega na tym, że różne elementy aktywów i pasywów wycenia się według różnych cen i metod. I jest tego naprawdę dużo, a poniżej znajdziecie tabelkę z informacjami, jakimi metodami są wyceniane poszczególne grupy składników majątku.
| Składnik aktywów i pasywów | Metoda wyceny bilansowej |
| Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne | Według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych), pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. |
| Nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne zaliczane do inwestycji | Według zasad stosowanych do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (określonych w art. 28 ust. 1 pkt 1 oraz art. 31, art. 32 ust. 1-5 i art. 33 ust. 1 ustawy o rachunkowości) lub według ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej. |
| Środki trwałe w budowie | W wysokości ogółu kosztów pozostających w bezpośrednim związku z ich nabyciem lub wytworzeniem, pomniejszonych o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. |
| Rzeczowe składniki aktywów obrotowych (zapasy) | Według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy. |
| Należności i udzielone pożyczki | W kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności. |
| Należności i udzielone pożyczki zaliczone do aktywów finansowych | Można wyceniać według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej. |
| Udziały (akcje) własne | Według cen nabycia. |
| Udziały w innych jednostkach oraz inwestycje zaliczone do aktywów trwałych (inne niż nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne zaliczane do inwestycji) | Według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia – jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności; wartość w cenie nabycia można przeszacować do wartości w cenie rynkowej, a różnicę z przeszacowania rozliczyć zgodnie z art. 35 ust. 4 ustawy o rachunkowości. |
| Udziały w jednostkach podporządkowanych zaliczone do aktywów trwałych | Według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia – jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności (wartość w cenie nabycia można przeszacować do wartości w cenie rynkowej, a różnicę z przeszacowania rozliczyć zgodnie z art. 35 ust. 4 ustawy o rachunkowości) lub metodą praw własności, pod warunkiem że będzie ona stosowana jednolicie wobec wszystkich jednostek podporządkowanych. |
| Inwestycje krótkoterminowe | Według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa albo według skorygowanej ceny nabycia – jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności, a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek, w inny sposób określonej wartości godziwej. |
| Zobowiązania | W kwocie wymagającej zapłaty. |
| Zobowiązania finansowe | Można wyceniać według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej. |
| Rezerwy | W uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości. |
| Kapitały (fundusze) własne, z wyjątkiem udziałów (akcji) własnych | W wartości nominalnej. |
| Pozostałe aktywa i pasywa | W wartości nominalnej. |
Jakby tego było mało, to od tych zasad są jeszcze wyjątki – zgodnie z ustawą o rachunkowości jednostki mikro nie mogą stosować przy wycenie wartości godziwej i skorygowanej ceny nabycia.
Problemy związane z wyceną
Liczba metod wyceny przyprawia o ból głowy. A oprócz tego, do jednego składnika majątku możemy zastosować kilka różnych metod.
Taka różnorodność powoduje, że w praktyce suma bilansowa służy tylko sprawdzeniu poprawności arytmetycznej sumowań poszczególnych grup aktywów i pasywów. Bez dodatkowych informacji na temat metod wyceny jest kompletnie nieprzydatna i nieporównywalna, a nawet jeżeli już znamy zastosowane ceny, to ciężko mówić o jakiejkolwiek porównywalności do innych jednostek na rynku.
Oczywiście możemy wskazać argumenty za i przeciw stosowaniu tak wielu metod wyceny.
Podstawowym argumentem za jest to, że aktywa i pasywa mają różne przeznaczenie, dlatego też mając możliwość wyboru spomiędzy 3 lub 4 różnych metod wyceny jesteśmy w stanie dopasować metodę, tak aby najwiarygodniej przedstawiała rzeczywistość.
Argumentem przeciw jest brak porównywalności danych pomiędzy jednostkami, co niejako jest celem rachunkowości i standaryzacji jej podstawowych zasad.
Jak to wygląda w praktyce? Przykład
Aby uzmysłowić Ci, w czym rzecz, przytoczę przykład. W przykładzie zajmiemy się tylko wycinkiem bilansu – zapasami.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości zapasy na dzień bilansowy wyceniamy w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy. Przy wycenie należy uwzględnić również zasadę ostrożności i możliwość trwałej utraty wartości zapasów.
Przeanalizujmy więc taką sytuację:
Jednostka prowadzi ewidencję towarów w cenach zakupu (nabycia). Na dzień bilansowy posiadała 30 szt. towaru X w cenie 200 zł/szt. Co do zasady zapasy na dzień bilansowy wycenia się w cenie nabycia, ALE UWAGA nie wyższej właśnie niż cena sprzedaży netto.
Po analizie rynku okazuje się, że ze względu na zmianę upodobań klientów (niemodne) te towary straciły swoją wartość. Aby sprzedać te towary, jednostka musiała obniżyć ich cenę sprzedaży do 130 zł/szt.
Po przeprowadzeniu spisu z natury i przy jego kalkulacji zauważono, że cena sprzedaży netto towaru jest niższa od ceny jego zakupu. W związku z tym dokonano odpisu aktualizującego wartość towarów na dzień bilansowy w kwocie 2 100 zł ((200 zł -130 zł) x 30 szt.).
Księgowania dotyczące tej operacji będą wyglądały następująco:
W bilansie z kolei wartość towarów będzie wynosiła 3 900 zł i jest to saldo dwóch kont – konta towary i konta odpisy aktualizujące wartość towarów.
Wycena bilansowa pozycji wyrażonych w walucie obcej
Wycena rozrachunków wyrażonych w walutach obcych to chyba najprzyjemniejsza i budząca najmniej wątpliwości część wyceny bilansowej.
Jest ona związana z tym, że nierozliczone na dzień bilansowy rozrachunki wyrażone w walutach obcych przelicza się na PLN, stosując obowiązujący na dzień bilansowy średni kurs danej waluty ogłoszony przez Narodowy Bank Polski.
Najczęściej kurs ten różni się od kursu zastosowanego do przeliczenia rozrachunku w momencie ujęcia transakcji w księgach. W konsekwencji powstają różnice kursowe.
Różnice kursowe co do zasady odnosi się bezpośrednio na wynik finansowy – dodatnie różnice kursowe w przychodach finansowych, ujemne w kosztach finansowych.
Są jednak sytuacje, w których powstałe różnice kursowe nie będą odniesione na wynik finansowy tylko bezpośrednio na wartość towarów/produktów. Będzie to miało miejsce w przypadku, gdy proces przygotowania towarów do sprzedaży lub ich wytworzenia jest długotrwały (na przykład przy budowie budynku przeznaczonego do dalszej odsprzedaży).
Co ważne, w ewidencji księgowej nie kompensuje się różnic dodatnich i ujemnych. Dopiero przy prezentacji w rachunku zysków i strat następuje taka kompensata.
Podsumowanie
Przygotowanie sprawozdania finansowego na dzień bilansowy to poważna sprawa, której nie można bagatelizować – należy dołożyć wszelkich starań, aby dane liczbowe zawarte w bilansie i rachunku zysków i strat jak najdokładniej odzwierciedlały sytuację finansową jednostki.
I tutaj z pomocą przychodzi nam wycena bilansowa, która umożliwia skorygowanie wartości składników majątku jeżeli ich wartość księgowa odbiega od wartości rzeczywistej. Niestety mnogość wariantów wyceny nie ułatwia pracy księgowym.
Chcesz zacząć naukę rachunkowości? Sprawdź kursy Mentoris. Przejdź TUTAJ i sprawdź, jakie kursy mamy w ofercie!
