Należyta staranność to jeden z warunków, które musimy spełnić, by mieć prawo do odliczenia VAT od faktur zakupowych. A właściwe, by nie utracić prawa do odliczenia VAT.
Wielu księgowych, ale także przedsiębiorców, zapomina jednak o nim, zakładając, że domyślnie ten warunek jest spełniony. Ale czy na pewno?
Jeżeli temat należytej staranności w VAT jest Ci obcy lub coś słyszałeś, ale nie wiesz w sumie o co chodzi, to zapraszam Cię do wpisu na blogu przygotowanego wspólnie z Anią Małecką, wieloletnim praktykiem rachunkowości.
Należyta staranność – co to właściwie jest?
Dlaczego dochowanie należytej staranności jest tak ważne?
W skrócie mówiąc, należyta staranność jest jednym z elementów uszczelniania systemu podatku VAT i przeciwdziałania nadużyciom w tym zakresie. Tym razem jednak działania podejmowane są przez podatników, a wszystko rozbija się o prawo do odliczenia podatku VAT.
Przypomnijmy podstawy…
Co do zasady, podatek VAT podlega odliczeniu pod warunkiem, że zakupione towary/usługi są wykorzystywane do działalności opodatkowanej VAT. Ustawa o VAT przewiduje też szereg wyjątków, ale dzisiaj nie o tym.
Prawo do odliczenia jednak może być zakwestionowane przez krajowe organy administracyjne i sądy, jeżeli:
· na podstawie obiektywnych przesłanek zostanie udowodnione, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z oszustwem lub nadużyciem,
· sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie, oraz gdy podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że przez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT.
Podatnik zachowa jednak prawo do odliczenia VAT, gdy przy dochowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć, że transakcja ta służy oszustwu lub nadużyciu w zakresie VAT.
I wchodzi należyta staranność cała na biało…
Ministerstwo Finansów wydało dokument “Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”, w którym wskazało, jakie okoliczności powinny być badane, aby dochować należytej staranności.
Dokument ten jest jednak tylko wskazówką, jakie działania należy podjąć i udokumentować, aby móc powiedzieć, że dochowało się należytej staranności. Przykładowo, przy rozpoczęciu współpracy z kontrahentem, dochowanie należytej staranności może polegać między innymi na:
· sprawdzeniu rejestracji w CEIDG/KRS,
· przeanalizowaniu wykazu podatników VAT (tzw. białej listy) w celu ustalenia statusu kontrahenta w zakresie VAT,
· weryfikacji uzyskania wymaganych koncesji i zezwoleń dotyczących towarów będących przedmiotem planowanych transakcji,
· sprawdzeniu, czy osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji posiadają umocowania do działania w imieniu kontrahenta (na podstawie danych z CEIDG lub KRS).
Pojęcie należytej staranności niejednoznaczne…
W związku z tym, że katalog działań, które można podjąć w celu dochowania należytej staranności, jest otwarty, to i granice należytej staranności nie są jasne i wiele spraw o to, czy dochowanie należytej staranności miało miejsce, trafia przed sądy.
Każda taka sprawa jest indywidualnie badana, warto jednak zwrócić uwagę na wyrok NSA z 30.11.2023 roku o sygnaturze akt I FSK 1503/19. W treści uzasadnienia możemy przeczytać:
“(…) Określenie działań, jakich w konkretnym wypadku można w sposób uzasadniony oczekiwać od podatnika, który zamierza skorzystać z prawa do odliczenia VAT dla upewnienia się, że dokonywane przez niego transakcje nie wiążą się z popełnieniem przestępstwa przez podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu, zależy przede wszystkim od okoliczności konkretnego przypadku.
Jeżeli istnieją przesłanki, by podejrzewać nieprawidłowości lub naruszenie prawa, przezorny przedsiębiorca powinien zasięgnąć szerszych informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się, co do jego wiarygodności.
Jednakże organy podatkowe nie mogą w sposób generalny wymagać, by podatnik zamierzający skorzystać z prawa do odliczenia VAT badał, czy wystawca faktury za towary lub usługi, których odliczenie ma dotyczyć, jest podatnikiem, czy dysponuje towarami będącymi przedmiotem transakcji i jest w stanie je dostarczyć oraz czy wywiązuje się z obowiązku złożenia deklaracji i zapłaty VAT, w celu upewnienia się, że podmioty działające na wcześniejszych etapach obrotu nie dopuszczają się nieprawidłowości lub przestępstwa, albo żeby podatnik ten posiadał potwierdzające to dokumenty.
Obowiązki podatników w tym zakresie nie mogą skutkować przerzucaniem na nich obowiązków przynależnych organom podatkowym (…).
Podkreśla on, że nie ma jednego dobrego środka do dochowania należytej staranności, a z drugiej strony, działania podejmowane w celu jej dochowania nie muszą być bardzo zaawansowane, bo badanie, czy nie zostało popełnione przestępstwo, nie należy do obowiązków podatnika.
TSUE o należytej staranności
W ostatnim czasie również TSUE wydało wyrok o podobnym wydźwięku – sprawa C-537/22, wyrok z dnia 11.01.2024 roku. Możemy w nim przeczytać:
„Należyta staranność podatnika i środki, których można od niego rozsądnie wymagać w celu upewnienia się, że nabywając towar, nie uczestniczy on w transakcji związanej z oszustwem popełnionym przez podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu, zależą od okoliczności danej sprawy, a w szczególności od tego, czy istnieją przesłanki pozwalające podatnikowi w chwili nabycia przez niego podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub oszustwa. Zatem w przypadku wystąpienia znamion oszustwa można oczekiwać od podatnika zwiększonej staranności. Jednakże nie można od niego wymagać, by dokonywał on kompleksowych i dogłębnych weryfikacji, takich jak te, do których dokonywania środkami dysponuje organ podatkowy.”
Podsumowanie
Podsumowując – dochowanie należytej staranności polega na podjęciu działań mających na celu sprawdzenie wiarygodności kontrahenta i dokonywanych transakcji. To, jakie dokładnie działania mają być podjęte, zależy od okoliczności danej sprawy i to podatnik musi podjąć decyzję, co do rodzaju tych działań. Warto jednak je udokumentować, ponieważ może to świadczyć o tym, że podatnik nie mógł wiedzieć, że transakcja ta służy oszustwu lub nadużyciu w zakresie VAT.
Potrzebujesz opanować wiedzę z VAT? Zrozumieć prawo do odliczenia VAT?
Sprawdź kurs VAT w obrocie krajowym.
