Pasywa są źródłem finansowania majątku przedsiębiorstwa, a dokładniej mówiąc źródłem finansowania wszelkich form majątku wykazywanych w aktywach. Pasywa dzieli się ze względu na podmiot finansowania – na kapitały własne oraz na kapitały obce. Brzmi tajemniczo? Nie martw się, po kolei wyjaśnię i przybliżę Ci te wszystkie pojęcia!

Kapitał własny

Kapitały własne są niezwykle istotnym źródłem finansowania jednostki. Im wyższy kapitał własny, tym sytuacja firmy jest bezpieczniejsza. A to z kolei sprawia, że osoby z zewnątrz mogą inwestować w firmę bez obaw, ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo, że wszelkie zobowiązania wobec nich zostaną spłacone.

Z jakich elementów składa się kapitał własny?

Wyróżnia się:

1. kapitał podstawowy,
2. kapitał zapasowy,
3. kapitał z aktualizacji wyceny,
4. kapitał rezerwowy
5.  zyski z lat poprzednich niepodzielone oraz
6.  zysk z danego roku obrotowego.

Kapitał z aktualizacji wyceny to kapitał, który powstaje w następstwie przeszacowania środków trwałych. Oprócz tego mogą występować również zysk lub strata netto z lat ubiegłych. Wykazywane tutaj zysk i strata to elementy, które nie zostały podzielone i nadal widnieją w pasywach.

Kapitał kapitałowi nierówny

Ze względu na formę działalności nazewnictwo poszczególnych kapitałów własnych nieco się różni: w spółce akcyjnej jest kapitał zakładowy, zapasowy i rezerwowy; w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością – kapitał zakładowy oraz zapasowy. Z kolei spółki: cywilna, jawna, komandytowa i jednoosobowe mają kapitał właścicieli. W przedsiębiorstwach państwowych występuje fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa, zaś w spółdzielniach – fundusz udziałowy i fundusz zasobowy.

Czym w takim razie jest kapitał obcy?

Zgodnie z nazwą kapitał obcy stanowi część źródeł finansowania form majątku firmy, która należy do osób trzecich, czyli jest własnością innych podmiotów gospodarczych np. banku, kontrahenta (towary, materiały). Najprościej mówiąc, są to pieniądze (środki) pożyczone.

Kapitał obcy trzeba zwrócić… z aktywów

Kapitał obcy podlega zwrotowi i stanowi zobowiązania. Zgodnie z artykułem 3 Ustawy o Rachunkowości, zobowiązania to „wynikające z przeszłych zdarzeń obowiązki wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych aktywów jednostki”. Oznacza to, że ze względu na zdarzenia z przeszłości, dotyczące np. przeszłych transakcji (gdy moment zakupu jest inny niż moment zapłaty) czy długów wynikających z przepisów prawa np. wobec Urzędu Skarbowego (obowiązek dokonywania cyklicznych opłat) firma ma zobowiązanie, które w przyszłości należy spłacić, korzystając z aktywów, które posiada.

Co składa się na kapitał obcy?

Kapitał obcy w bilansie składa się z 4 elementów: są to zobowiązania długo- i krótkoterminowe, rezerwy na zobowiązania, a także rozliczenia międzyokresowe.

Zobowiązania długoterminowe – czym są i jak długo można je spłacać?

Zobowiązania długoterminowe mają termin wymagalności większy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Zalicza się do nich pożyczki, kredyty, zobowiązania z tytułu np. emisji dłużnych papierów wartościowych (np. obligacje), zobowiązania wekslowe i wszelkie inne o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy. Ale UWAGA! Do zobowiązań długoterminowych nie zalicza się zobowiązań z tytułu dostaw, nawet jeżeli termin wymagalności tych zobowiązań jest dłuższy niż 12 miesięcy. Ma tu więc zastosowanie ta sama zasada, która miała zastosowanie w przypadku należności z tytułu dostaw w aktywach – one też zawsze kwalifikuje się jako należności krótkoterminowe.

Inny podział zobowiązań długoterminowych – pod względem właścicieli kapitału

Dla zobowiązań można też zastosować inny podział i wyróżnić je według „pożyczkodawców” – wtedy wymienia się: zobowiązania wobec jednostek powiązanych; zobowiązania wobec pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale; zobowiązania wobec pozostałych jednostek.

Czym więc są zobowiązania krótkoterminowe?

Zobowiązania krótkoterminowe to z kolei wszelkie zobowiązania z tytułu dostaw i usług, a także innych wydatków, które są wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. UWAGA – w przypadku zobowiązań z tytułu dostaw i usług, te zobowiązania są kwalifikowane do zobowiązań krótkoterminowych niezależnie od terminu wymagalności. Do zobowiązań krótkoterminowych zalicza się m.in. zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, podatków, zaliczki otrzymane na dostawę, z tytułu emisji papierów wartościowych, a także kredyty i pożyczki.

Nie zapominaj o rezerwie!

Kolejną pozycją pasywów w ramach kapitału obecego są rezerwy na zobowiązania. Różnią się od zobowiązań tym, że nie jest pewny ich termin wymagalności lub dokładna kwota zobowiązania. I tak, zgodnie z artykułem 35d Ustawy o Rachunkowości, rezerwy te tworzy się na pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, które można wiarygodnie oszacować. Dotyczą one np. gwarancji poręczeń. Wyobraź sobie sytuację, że firma produkuje jakiś wyrób i wie, że jakiś odsetek tych produktów jest z reguły wadliwy; ale nie wiadomo w jakim czasie klienci zażądają naprawy w ramach gwarancji. W związku z tym przedsiębiorstwo zakłada pewien procent wartości sprzedanych towarów jako naprawy gwarancyjne lub wymiany na nowy egzemplarz. Ponieważ firma nie zna dokładnej liczby wadliwych sztuk i nie ma dokładnej pewności co do liczby napraw w ramach gwarancji w danym miesiącu, tworzy na to rezerwę. Rezerwy na zobowiązania mogą być także tworzone na przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją lub ze względu na istniejące umowy. W bilansie możesz zobaczyć, że rezerwy dzielone są z tytułu odroczonego podatku dochodowego oraz rezerw na świadczenia emerytalne – zgodnie z załącznikiem do Ustawy o Rachunkowości.

Rozliczenia międzyokresowe bierne – jak to z nimi jest?

Ostatni element pasywów stanowią rozliczenia międzyokresowe bierne. Podczas omawiania aktywów spotkałeś się już w takim pojęciem jak rozliczenia okresowe czynne, tutaj z kolei występują rozliczenia bierne. Dlaczego „bierne”? Otóż, w przeciwieństwie do aktywów, rozliczenia bierne dotyczą sytuacji odwrotnej, tzn. masz do czynienia z zaliczką wpłaconą przez klienta na poczet świadczeń, które wiesz, że firma wykona w przyszłości. Np. kiedy przedsiębiorstwo otrzymuje nadpłatę za usługi, które dopiero będą wykonanew przyszłości, co zdarza się na przykład w przypadku dostawców internetu lub operatorów komórkowych. Wtedy, gdy ktoś z góry zapłaci za internet za pół roku, 5 następnych miesięcy traktuje się jako rozliczenia międzyokresowe bierne.

Jak widzisz na pasywa składa się kilka elementów, jednak najważniejsze, żebyś zapamiętał przede wszystkim podział na kapitał obcy oraz na kapitał własny. Następnie weź pod uwagę okres spłaty – by wiedzieć, czy masz do czynienia z zobowiązaniem krótko- czy długoterminowym. W praktyce wcale nie jest tak trudno się w tym wszystkim odnaleźć!